ابوالحسن ثابت بن قرّه حرانی (۲۱۱ یا ۲۲۱ - ۲۸۸ ه.ق) فیلسوف، ریاضیدان، منجم، طبیب و از مترجمان بزرگ دوره اسلامی در قرن سوم بوده است. زادگاه او در حران و زبان مادری‌اش سریانی و خود او از صابئان حران بود، که آیین دینی خاصی مبتنی بر رمزیگری سیارات داشتند. این آیین که در سنت ریاضی و اسراری فیثاغورسی بسیاری مورد توجه بود و در دوره اسلامی نیز باقی ماند. وی مانند بسیاری دیگر از افراد خاندانش، در ریاضیات و نجوم تبحر داشت. او در نتیجه اختلاف دینی که با هم‌کیشان خود پیدا کرد، راه بغداد در پیش گرفت و خوشبختانه محمد بن موسی بن شاکر ریاضی‌دان با نفوذ به شایستگی او پی بود و وی را تحت تربیت و حمایت خود گرفت. ثابت به زبان یونانی و عربی آگاهی داشت و فلسفه، ریاضیات و طب را در بغداد فرا گرفت و در بغداد شهرت یافت و از منجمان دربار عباسی قرار گرفت.
او  بنا بر قولی مسلمان شده، اما هیچ‌یک از منابع قدیمی به مسلمان شدن او اشاره نکرده‌اند. ثابت در ریاضیات، نجوم، مکانیک، علوم طبیعی، موسیقی، پزشکی و دامپزشکی بیش از صد اثر نگاشته و در علومی مانند فلسفه، منطق، علم النفس، اخلاق، سیاست و طبقه‌بندی علوم و دستور زبان سریانی نیز آثاری دارد. برخی از آثار او نیز ترجمه یا تصحیح کتاب‌های یونانی به زبان عربی است.
ثابت در تسلط بر ترجمه، هم‌ پایه‌ی حنین بن اسحاق بود و مانند وی آثار جاودانی در طب و فلسفه بر جای گذاشت. در منابع از تبحر ثابت در فلسفه سخن گفته‌اند، چنانکه ابن کثیر او را فیلسوف، و علی بن زید بیهقی او را حکیمی فاضل دانسته است. ابن ابی‌اصیبعه وی را در جنبه‌های گوناگون فلسفه در زمان خود بی‌نظیر خوانده و ابن صاعد اندلسی او را در ردیف یعقوب بن اسحاق کِنْدی و قُسطا بن لوقا، دو تن از عالم‌ترین افراد در فلسفه در جهان اسلام در قرن سوم، دانسته است.
آثار فلسفی ثابت، بیشتر در شرح آثار فلسفی یونان (مانند آثار افلاطون و ارسطو) است. از جمله آثار اوست: جوامع کتاب آنولوطیقا الاولی، اختصار القاطیغوریاس و القیاس، جوامع کتاب باری ارمینیاس، کتابی در شرح سماع طبیعی، اختصار المنطق، و رسالة فی حل رموز کتاب السیاسة لافلاطون. 
او نخستین کسی است که در نجوم دوره اسلامی به اصلاح دستگاه بطلمیوسی پرداخت و نوشته‌های وی، بویژه درباره ساعت‌های آفتابی و رؤیت هلال، از کهن‌ترین نمونه‌ها در جهان اسلام به حساب می‌آید.
آثار نجومی ثابت مورد استفاده منجمان پس از او، مانند ابن یونس و ابوریحان بیرونی و عبدالرحمان خازنی، در الزیج المعتبر السنجری قرار گرفته و برخی از آن‌ها نیز به لاتینی ترجمه شده است، پژواک نظریات علمی وی، خصوصا در مورد حرکت میزانی زمین، در سراسر قرون وسطی در غرب شنیده می‌شده است.
گفته می‌شود ثابت اولین کسی بوده که فاصله زمین تا خورشید و طول سال خورشیدی را اندازه گرفته‌است. وی طول سال انتقالی را ۳۶۵ روز، ۶ ساعت، ۹ دقیقه و ۱۲ ثانیه (خطای ۲ ثانیه) تعیین کرد.
او با تجربه عینی نظریه زمین‌مرکزی بطلمیوس را زیر سؤال برده و دریافته است که خورشید باید مرکز منظومه شمسی باشد. کوپرنیک نظریه خود را بر اساس نظرات وی مطرح کرده و در کتاب خود از وی نام می‌برد. وی همچنین فرضیه بطلمیوس در مورد حرکت خورشید و ماه و نظریه ساعت‌های آفتابی را مورد بررسی انتقادی قرار داد.
آثار ریاضی ثابت، که بیش‌تر از دیگر آثار علمی‌اش بررسی شده، در قرون بعدی زمینه را برای کشف‌های مهمی در زمینه اعداد حقیقی، حساب انتگرال، قضایای مثلثات کروی، معادلات، هندسه نااقلیدسی و محاسبه مقادیر حدّیِ مرتبط با حساب بی‌نهایت فراهم آورده است. از جمله آثار ریاضی ثابت میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
کتاب فی الشکل، مقالة فی استخراج اعداد المُتَحابـَّةِ، المفروضات، کتاب فی مساحة قَطْعِ المخروطِ، مقالة فی مَساحَةِ المُجَسَّماتِ، فی مساحة الاشکال، کتاب الی المتعلمین، کتاب الی ابن وَهْب، کتاب فی عملِ شَکْلٍ مُجَسَّمٍ، مقالةٌ فی اَنَّ اَلْخَطَّیْنِ، مقالةٌ فی برهانِ المصادرةِ، فی تصحیح مسائل الجبر، کتاب فی القطوع الاسطوانة و بسیطها، مسألة فی عمل المتوسطین، رسالة فی الحُجة المنسوبة.
علاوه بر اینها ثابت چندیدن اثر ترجمه‌ای نیز در آثار ریاضیاتی یونانی داشته است که عبارتند از:
کتاب المأخوذات لارشمیدس، شرح الشَکل الملقبِ بالقَطّاعِ من کتابِ المجسطی، رساله فی الاصول الهندسیة، رساله فی الدوائر المُتَماسَّة، کتاب المخروطات لابولونیوس.

منابع:
-کتاب علم و تمدن در اسلام
-سایت ویکی فقه