‏مقدمه
موجودات وابسته به اراده و آگاهی انسان، فعل، کنش یا عمل ارادی انسان نامیده می شوند که از مصادیق آن می‌توان به کنش اجتماعی اشاره کرد؛ کنشی که معطوف به دیگر افراد انسانی تحقق می‌یابد. به عنوان نمونه هنگامی که انسان در مواجهه با دیگران به آنان سلام می‌کند یا جواب سلام آنان را می‌دهد یا حتی به نشانه سلام کردن دست خود را بلند می‌کند در حال انجام کنشی اجتماعی است. حتی هنگامی که انسان با هیچ فردی مواجه نشود نیز امکان انجام کنش انسانی منتفی نیست و می‌تواند کنش اجتماعی انجام دهد. به عنوان نمونه رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی حتی هنگامی که هیچ فردی در خیابان حضور نداشته باشد نیز کنشی اجتماعی محسوب می‌شود.
در میان اندیشمندان جهان اسلام علامه طباطبایی در پرتو نظریة اعتباریات، نگاه ویژه ای به انسان، کنش انسانی و امر اجتماعی دارد. توجه علامه به اعتبارات و بویژه به اعتبارات پس از اجتماع زمینه گفتگو از کنش های اجتماعی را فراهم می‌آورد. ایشان ضمن تفکیک کنش اجتماعی از کنش مشترک ارتباط کنش اجتماعی را با جامعه مشخص می‌سازد. در این یادداشت سعی می‌شود چیستی کنش اجتماعی و تمایز آن از کنش مشترک از منظر علامه طباطبایی به اختصار مرور شود. از این رو ابتدا به تعریف اعتبار و اقسام آن پرداخته می شود سپس تعریف کنش اجتماعی از منظر علامه طباطبایی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

 چیستی اعتبار
علامه طباطبایی علوم اعتباری را تصورات و تصدیقاتی می‌داند که خارج از ظرف عمل تحقق ندارند. از نظر ایشان این علوم با استعاره از حدّ مفاهیم حقیقی برای انواع اعمال و متعلقات این اعمال، با هدف رسیدن به یک سلسله اهداف مطلوب در زندگی تحقق مییابند. به‌عنوان نمونه مفهوم اعتباری «ریاست» برای رئیس قوم اعتبار می‌شود تا او در نسبت با زیردستان در تدبیر امور و هدایت آنان به‌مثابة سر محسوب شود و بتواند آنان را تدبیر کند. یا مفهوم اعتباری «مالکیت» برای مثلاً زید در نسبت با مالی که به دست آورده است اعتبار می‌شود تا بتواند هرگونه که می‌خواهد در آن مال تصرف کند ‏(طباطبایی، ۱۳۹۰، ج ۲، ص ۱۹۰).

اقسام اعتبار
مفاهیم اعتباری از یک حیث به «اعتبارات قبل از اجتماع» و «اعتبارات بعد از اجتماع» تقسیم می‌شود. مفاهیم اعتباری معلول اقتضای قوای فعاله انسان است و با توجه به اینکه فعالیت این قوا محدود به اجتماع نمی‏باشد، می‌توان مفاهیم اعتباری را به دو قسم یاد شده تقسیم کرد. به‌عبارت‌دیگر انسان چه تنها باشد و چه در اجتماع زندگی کند، قوای خود را به کار خواهد گرفت و اعتباراتی متناسب با فعالیت این قوا انشا خواهد کرد. ازاین‌رو اعتباراتی که بر اجتماع توقف ندارند اعتبارات قبل از اجتماع و اعتباراتی که بدون فرض اجتماع اعتبار نمی‌شوند اعتبارات پس از اجتماع نامیده می‌شوند ‏(طباطبایی، ۱۳۶۴، ج ۲، ص ۱۹۷). 
علامه در رساله اعتباریات با توجه به تعدد افعال قوای مختلف انسان و ارتباطی که بین این افعال و اعتبارات تحقق دارد به تعدد اعتبارات حکم میکند. سپس رسیدن به کمال نهایی انسان را در گرو زندگی اجتماعی برمیشمارد و ازاین‌رو قائل به کمالات متوسطی در ظرف اجتماع میشود که انسان را به کمال نهایی میرساند. وجود کمالات متوسط در ظرف اجتماع مستلزم شکل‌گیری اعتبارات پس از اجتماع میشود ‏(طباطبایی‌، ۱۴۲۸، ص ۳۴۵). براین‌اساس تکثری که در افعال قوا و کمالات برای انسان حاصل می‌شود سبب تکثر در امور اعتباری می‌شود. بنابراین می‌توان گفت هر اعتباری در واقع با غرض خاصی متناسب با خود انشا می‌شود.
علامه طباطبایی در تقسیم دیگری مفاهیم اعتباری را به دو قسم «متغیر (خصوصی)» و «غیر متغیر (عمومی یا ثابت)» تقسیم می‌کند:
چون اعتباریات عملی مولود یا طفیلی احساساتی هستند که صاحب قوای فعاله می‏باشند و از جهت ثبات و تغییر و بقاء و زوال تابع آن احساسات درونی‏اند و احساسات نیز دو گونه هستند: احساسات عمومی لازم نوعیت نوع و تابع ساختمان طبیعی چون اراده و کراهت مطلق و مطلق حب و بغض و احساسات خصوصی قابل تبدل و تغییر، ازاین‌روی باید گفت اعتباریات عملی نیز دو قسم هستند: ۱- اعتباریات عمومی ثابت غیر متغیر مانند اعتبار متابعت علم و اعتبار اجتماع و اختصاص... . ۲- اعتباریات خصوصی قابل تغییر مانند زشت و زیبائی‏های خصوصی و اشکال گوناگون اجتماعات. انسان می‌تواند که هر سبک اجتماعی را که روزی خوب شمرده روز دیگر بد بشمارد ولی نمی‏تواند از اصل اجتماع صرف‌نظر نموده و یا اصل خوبی و بدی را فراموش نماید. ‏(طباطبایی، ۱۳۶۴، ج ۲، ص ۱۹۵).
ایشان پس از ذکر تقسیم مزبور، در انتهای مقاله ادراکات اعتباری کتاب اصول فلسفه در مقام احصای مطالب، اعتبارات اجتماعی را به دو قسم ثابت و متغیر تقسیم می‌کند:
اعتباریات اجتماعی منقسم به دو قسم می‏باشند: الف) اعتباریات عمومی ثابت، ب) اعتباریات قابل تغییر ‏(طباطبایی، ۱۳۶۴، ج ۲، ص ۲۳۸).
براین‌اساس می‌توان گفت اعتبارات قبل از اجتماع از اعتبارات عمومی و ثابت محسوب می‌شوند. اما مصادیق برخی از این اعتبارات مثل اعتبار حسن و قبح از اعتبارات خصوصی شمرده می‌شوند. براین‌اساس اعتبار حسن و قبح در همۀ جوامع اعتبار می‌شود، اما مصادیق آن‌ها ممکن است با یکدیگر متمایز باشند و در جامعه‌ای امری قبیح و در دیگری همان امر حسن شمرده شود. پاره‌ای از اعتبارات بعد از اجتماع که ریشۀ دیگر اعتبارات است نیز از اعتبارات عمومی و ثابت محسوب می‌شوند. اما مصادیق این اعتبارات نیز از اعتبارات خصوصی شمرده می‌شوند. پاره‌ای دیگر از اعتبارت بعد از اجتماع نیز از اعتبارات خصوصی شمرده می‌شوند و این مطلب تنها به مصادیق آن‌ها منحصر نمی‌شود؛ زیرا این اعتبارات در واقع تنها در همان جامعۀ خاص اعتبار شده است و دیگر جوامع چنین اعتباراتی را ندارند.

کنش اجتماعی
افعال انسان یا تنها بر اعتبارات عمومی (پیش از اجتماع) متوقف است یا علاوه بر اعتبارات عمومی، بر اعتبارات اجتماعی (اعتبارات پس از اجتماع) نیز توقف دارد. مراد علامه از کنش اجتماعی افعال دسته دوم است. از این رو از نظر ایشان کنش اجتماعی به کنشی گفته می‌شود که در فرایند صدورش بر اعتبارات اجتماعی متوقف باشد. 
با نظر به تقسیم اعتبارات به عمومی و خصوصی باید توجه داشت که کنش اجتماعی در هر جامعه‌ای بر اعتبارات اجتماعی همان جامعه توقف دارد. از این رو می‌توان گفت کنش اجتماعی به نوع اجتماع قائم است اما کنش فردی به شخص انسان قائم است؛ زیرا اعتبارات اجتماعی بر نوع اجتماع قائم‌اند. به عبارت دیگر در کنش فردی، شخصِ کنش به شخصِ انسان، قائم است و در کنش اجتماعی، شخصِ کنش به نوع اجتماع، قائم است.
البته نباید «کنش مشترک» را با کنش اجتماعی اشتباه گرفت. زیرا کنش‌های مشترک لزوما بر اعتبارات اجتماعی و به تبع بر نوع اجتماع توقف ندارند بلکه به شخص انسان قائم هستند؛ هرچند با یکدیگر اشتراک داشته باشند. به عنوان مثال انسانها همگی غذا میخورند اما این کنشِ مشترک لزوما کنشی اجتماعی نیست؛ زیرا انسان چه در اجتماع زندگی کند چه در اجتماع زندگی نکند هنگام گرسنگی به سمت غذا رفته و غذا میخورد. از این رو غذا خوردن بر اعتبارات اجتماعی متوقف نبوده و بر نوع اجتماع قائم نیست ۱ . اما در کنش اجتماعی شخص فعل به نوع اجتماع قائم است. از این رو اگر اجتماعی که کنش‌گر در آن است تحقق نداشته باشد یا تغییر کند، کنش اجتماعی متوقف بر آن نیز انجام نمی‌شود یا تغییر می‌کند:
البته معلوم است كه افعالى كه متعلق قسم اول [یعنی اعتباريات پيش از اجتماع] هستند با هر شخص شخص قائمند و افعالى كه متعلق قسم دوم [یعنی اعتباريات بعد از اجتماع] مى‏باشند با نوع مجتمع قائمند (البته نبايد فعل مشترك را به فعل اجتماعى اشتباه كرد. ما افعالى داريم كه شخص‏ فعل‏ به شخص فرد قائم است، چون تغذى. و افعالى داريم كه شخص‏ فعل‏ به اجتماع قائم است، چون ازدواج و تكلم) ‏(طباطبایی، ۱۳۶۴، ج ۲: ۱۹۷).
بر این اساس می‌توان گفت کنش‌های اجتماعی جوامع مختلف با یکدیگر متفاوت هستند؛ زیرا کنش‌های اجتماعی بر نوع اجتماع قائم هستند و با فرض تعدد و تمایز جوامع، کنش‌های اجتماعی جوامع مختلف نیز متمایز می‌شوند.

 منابع:
‏‫طباطبایی، محمدحسین. (۱۳۶۴). اصول فلسفه و روش رئالیسم. (مرتضی مطهری، محقق). دوم، صدرا.‬‬‬
‏‫طباطبایی، محمدحسین. (۱۳۹۰). نهایة الحکمة. (عباسعلی زارعی سبزواری، مصحح) (ج ۱–۲). جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامي.‬‬‬
‏‫طباطبایی‌، محمدحسین‌. (۱۴۲۸). مجموعة رسائل العلامة الطباطبائي‏. (صباح الربیعی، مصحح). باقیات.‬‬‬

[۱] البته گاه اتفاق می‌افتد که غذا خوردن نیز به عنوان یک کنش اجتماعی انجام می‌شود. به عنوان مثال هنگامی که مهمان از غذای میزبان تناول می‌کند و این فعل را بر اساس اعتبارات اجتماعی انجام می‌دهد، در واقع در حال انجام کنشی اجتماعی است.در حال انجام کنشی اجتماعی است.

برگرفته از فصلنامه رهیافت اندیشه