ابوریحان بیرونی (۳۶۲-۴۴۲ هـ.ق)، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس، داروشناس، فیلسوف، تاریخ‌نگار و دانشمند پرآوازه مسلمان ایرانی در قرون چهارم و پنجم هجری قمری است. او در علوم مختلف ریاضی، نجوم، تاریخ، جغرافیا، فیزیک، داروشناسی متبحر بود و در هر کدام کتب ارزشمندی ارائه نمود. «آثار الباقیه» و «التفهیم» از تألیفات مهم اوست. همچنین، او را پدرِ انسان‌شناسی و هندشناسی می‌دانند. وی به زبان‌های خوارزمی، فارسی، عربی، و سانسکریت مسلط بود و با زبان‌های یونانی باستان، عبری توراتی و سُریانی آشنایی داشت. بعضی بیرونی را بزرگترین دانشمند جهان اسلام دانسته اند. بی شک وی در میان برجسته ترین چهره های عقلی اسلام جای دارد. او که در نزدیکی خوارزم چشم به دنیا گشود، در نزد یکی از شاگردان ابوالفاء به تحصیل علوم ریاضی پرداخت و در این رشته مهارت فراوان بدست آورد. سپس به مسافرت‌های متعدد در قسمت‌های شمالی ایران پرداخت و زمانی که سلطان محمود غزنوی بر آسیای مرکزی چیره شد، به خدمت این پادشاه قدرتمند درآمد. در سفر فتح هند با وی همراه بود و همین سبب شد از این سرزمین اطلاعات دست اولی به دست آورد. پس از آن به غزنین بازگشت و بازمانده عمر خویش را در این شهر به تحقیق و تالیف اشتغال داشت. 
هریک از تالیفات بیرونی، که از میان آنها حدود ۱۸۰ اثر شناخته شده است، ارزش علمی دارد چراکه وی هم متفکر بوده و هم اهل تتبع و مطالعه. کتاب مالهند او بهترین گزارش درباره هندوستان و مذهب هندوان و علوم و رسوم هنوستان در قرون وسطی بوده است. آثار الباقیه او که از گاه ‌شمار و جشن‌های ملل مختلف بحث می‌کند، کتاب ‌بی‌نظیری است. القانون المسعودی وی که به سلطان مسعود، پسر سلطان محمود غزنوی اهدا شده، در نجوم اسلامی همان منزلتی را دارد که قانون ابن سینا در طب دارد. و کتاب التفهیم لاوائل صناعة التنجیم او متن رسمی برای تعلیم ریاضیات در قرون متوالی بوده است. وی همچنین کتاب‌های معتبری در فیزیک و جغرافیای ریاضی و کانی‌ شناسی و تقریبا همه شاخه‌های ریاضیات و نجوم و احکام نجوم تالیف کرده است. هیچ کسی در جهان اسلام، صفت دانشمندی برجسته را همراه با خصلت محقق و مصنف و مورخ دقیق، به اندازه ابوریحان بیرونی در خود جمع نداشته است.
او از اولین کسانی است که در تمدن اسلامی به پیدا کردن وزن مخصوص بسیاری از اجسام مبادرت ورزید. آنچنان وزن مخصوص این اجسام را دقیق محاسبه کرده که اختلاف آنها با وزن‌های مخصوصی که دانشمندان قرون اخیر با توجه به تمام وسائل جدید خود تهیه کرده‌اند، بسیار ناچیز است. همچنین او با استفاده از روش‌های پذیرفته شده برای محاسبه ارتفاع یک کوه، راهی برای محاسبه شعاع زمین ارائه کرد. میزانی که او به دست آورد، تنها ۱۷٫۲ کیلومتر کمتر از تخمین فعلی از شعاع قطبی زمین است.  او به شهرهای مختلفی سفر می‌کرد و به اندازه‌گیری طول و عرض جغرافیایی آنها می‌پرداخت، پس موقعیت هر شهر را در روی یک کره مشخص می‌کرد و پس از سال‌ها توانست آن نقاط را در روی یک نقشه مسطح پیاده کند و این مقدمه علم «کارتوگرافی» (یکی از شاخه‌های علم جغرافیا می‌باشد.) است که ابوریحان شروع کرد. تحقیقاتی که این مرد بزرگ در زمینه جغرافیا کرده بعدها در دنیای قرن ۱۸ و ۱۹ میلادی مشخص شده است.
تنها ناکامی او از لحاظ تاثیری که پس از خود می‌توانسته داشته باشد، این است که هیچ یک از آثار او به زبان لاتین ترجمه نشده ولی در مشرق زمین پیوسته به عنوان دانشمند و محقق مورد تمجید بوده است.

منابع:
کتاب علم و تمدن در اسلام
وبگاه دانشنامه اسلامی
وبگاه ویکی فقه