اگر تمام قلمرو هنرها و علوم و فلسفه را روی هم درنظربگیریم، بدون شک پس از ابن سینا، بزرگترین چهره علمی در جهان اسلام، خواجه نصیرالدین طوسی است. اشخاص دیگری نیز همچون ابوریحان بیرونی دارای چنین نبوغ علمی کلی بودند، ولی هیچ کدام نتوانستند به اندازه نصیرالدین طوسی در زمینه‌های مختلف در دیگران تاثیر بگذارند. تبحّر وی در علوم زمان خود به خصوص فلسفه، ریاضیّات، کلام، منطق، ادبیات و نجوم، باعث گردیده تا بزرگان وی را با القابی چون «استاد البشر»، «افضل علما»، «سلطان فقها»، «سرآمد علم»، «اعلم نویسندگان» و «عقل حادی عشر» یاد کنند. خواجه نصیرالدین با تألیف کتاب تجرید الاعتقاد روش ابتکاری فلسفی را در کلام شیعه ابداع کرد. وی با توجه به اینکه در کنار هلاکوخان مغول به مقام و منصب رسیده بود، از موقعیت خود استفاده نمود و خدمات ارزنده‌ای را به جهان اسلام ارائه کرد. خواجه طوسی در طول عمر خویش آثار علمی مهمی از جمله: اساس الاقتباس، تجرید الاعتقاد، شرح الاشارات و ... به یادگار گذاشت. علامه حلی، قطب‌الدین شیرازی، ابن میثم بحرانی و ... از جمله شاگردان ایشان بودند. 
خواجه نصیرالدین در طوس به دنیا آمد، نزد کمال‌الدین بن یونس ریاضی آموخت و به عنوان منجم شهرت یافت. در زمانی که خراسان مورد تهدید حمله مغولان بود و اضطرابات سیاسی وجود داشت، نصیرالدین به خدمت بعضی امیران اسماعیلی درآمد. هنگامی که هلاکوخان ایران را تسخیر کرد، نصیرالدین که می‌دانست چاره‌ای برای جلوگیری کلی وجود ندارد، به عنوان منجم به خدمت هلاکو درآمد تا شاید از این راه بتواند از ویرانی بیشتر جلوگیری کند. بدین ترتیب اعتماد خان مغول را به خود جلب کرد و توانست بعضی از کتابخانه‌ها و مدارس را از نابودی برهاند. سرپرستی اوقاف به عهده او گذاشته شد و توانست هلاکو را متقاعد سازد که دستگاه علمی و رصدخانه در مراغه بنا کند. وی که خود عنوان مدیر رصدخانه را پیدا کرد، ریاضی‌دانان را از دور و نزدیک دعوت کرد و تدریس و تحصیل نجوم و ریاضیات را از نو به راه انداخت. بیشتر سال‌های عمر خود را در مراغه گذرانید و نزدیک پایان عمر به کاظمین نزدیک بغداد سفر کرد و همان‌جا از دنیا رفت و در جوار قبر امام هفتم شیعیان، حضرت موسی بن جعفر (ع) به خاک سپرده شد.
نصیرالدین طوسی آثار فراوانی به عربی و فارسی تالیف کرده است. بر دوره ریاضیات یونانی، از اقلیدوس تا بطلمیوس، شرح‌هایی نوشت. و نیز کتاب‌های مستقلی در ریاضیات و نجوم تالیف کرد و در آن‌ها از منظومه بطلمیوسی خرده گرفت و طرح افلاک تازه‌ای پیشنهاد کرد. همچنین در تالیف زیج مراغه، معروف به زیج ایلخانی، شرکت داشت. او چندین کتاب در عقاید اسماعیلیان تالیف کرده است که مربوط به زمانی است که در خدمت ایشان بوده است. با جواب دادن به متکلمانی که ابن سینا را مورد حمله قرار داده بودند، آثار او را از نو زنده کرد.
اخلاق ناصری که بیشتر از هر کتاب دیگری در زبان فارسی بیشتر خواننده دارد، نیز از تالیفات اوست. وی که شیعه دوازده امامی بود، چندین کتاب در علم کلام شیعه نوشت، که از ان جمله تجرید العقاید است که معروف ترین کتاب از این نوع است و هنوز در مدارس شیعه کتابی درسی است. بعلاوه نصیرالدین طوسی رساله ای در تصوف تالیف کرده و حتی اشعاری نیز گفته است. عملا در هر شاخه‌ای از کلام وفلسفه گرفته تا ریاضیات و نجوم، آثار برجسته‌ای از خود به یادگار گذاشته است. تاثیر وی در جهان اسلام، علی الخصوص قسمت شرقی آن، بسیار زیاد بوده است. ولی در مغرب زمین تنها آثار نجومی و ریاضی او ترجمه شده، و همین‌ها نیز در قرون وسطی و دوره رنسانس تاثیر فراوانی داشته است.

منابع:
- کتاب علم و تمدن در اسلام
- وبگاه ویکی فقه