سید حسین نصر؛ فیلسوف سنت‌گرای ایرانی در مهد تمدن غرب

1402-05-19

دکتر سيد حسين نصر دانشمند و فيلسوف سنت گراي ايراني و استاد دانشگاه جرج واشنگتن است. وی در حال حاضر يکي از شخصت هاي فلسفي برجسته جهاني است که آثار فراوان او به بسياري از زبان هاي زنده دنيا ترجمه شده و در اختيار علاقمندان قرار دارد.

دکتر سید حسین نصر متولد سال ۱۳۱۲ در تهران و فرزند سید ولی‌الله نصر، نماینده مجلس و وزیر فرهنگ دوران پهلوی است. سید ولی‌الله نصر همچون پدرش، طبیب خانواده سلطنتی ایران بود و نام خانوادگی «نصر» برگرفته از «نصر الاطباء» است که شاه ایران به پدربزرگ دکتر نصر اعطا کرده بود. پدر دکتر نصر عضو نخستین مجلس بعد از انقلاب مشروطه بود و در تدوین قانون اساسی نیز دخالت داشت. مادرش نیز ضیاء اشرف نصر (کیا)، از نوادگان شیخ فضل الله نوری بود. خانواده وی که خاندانی اهل علم بودند، کتابخانه بزرگی شامل چندین هزار مجلد از آثار مهم به زبان‌های فارسی، عربی، فرانسوی و انگلیسی را در اختیار داشتند.
وی در نوجوانی برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت و پس از اخذ مدارک فوق لیسانس از دانشگاه ام آی تی و دکترای فلسفه و تاریخ علوم از دانشگاه هاروارد به ایران بازگشت. نصر سمت‌های مختلفی از جمله معاونت دانشگاه تهران، رئیس دانشگاه آریامهر (صنعتی شریف)، رئیس دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، بنیانگذار و رئیس انجمن سلطنتی فلسفه ایران و رئیس دفتر فرح پهلوی را به عهده داشت و اکنون استاد ممتاز دانشگاه جرج واشنگتن و از معتبرترین اسلام‌شناسان معاصر است.
سید حسین نصر هنگامی که در مؤسسه فناوری ماساچوست (‌‌‌MIT) دوره کارشناسی را می‌گذراند، تحت‌تأثیر اندیشه‌های فریتهوف شوان، فیلسوف سنت‌گرا قرار گرفت. نصر تحصیلات تکمیلی خود را در دانشگاه هاروارد ادامه داده و پس از دریافت کارشناسی ارشد در رشته ژئوفیزیک در سال ۱۹۵۸ در رشته‌ی تاریخ علم با گرایش علوم اسلامی با درجه دکتری فارغ التحصیل شد. پس از چندین سال تدریس در دانشگاه‌های مختلف آمریکا، سرانجام به او پیشنهاد کرسی دائم استادی در دانشگاه جورج واشنگتن داده شد و نصر تا به امروز به تدریس در این دانشگاه ادامه می‌دهد.
سید حسین نصر پیرو مکتب سنت‌گرایی و متأثر از آرای رنه گنون و فریتهوف شوان می‌باشد. او در فلسفه علم و تاریخ علم از استادان دانشگاه هاروارد و مکتب جرج سارتن بهره برده‌است. او در فلسفه اسلامی شاگرد علامه طباطبایی، محمدکاظم عصار و سید ابوالحسن رفیعی قزوینی بوده‌است. او همکار هانری کربن در حوزه فلسفه تطبیقی و تاریخ فلسفه اسلامی بوده‌است و خود چندین اثر علمی در حوزه فلسفه اسلامی و تاریخ آن نگاشته‌است. به لحاظ فلسفی سید حسین نصر قائل به خرد جاویدان است و در حوزه عرفان و فلسفه اسلامی، دین‌شناسی تطبیقی و تاریخ علم در اسلام تخصص دارد. وی از ارائه دهندگان ایده علم دینی در سده بیستم و از صاحب‌نظران در موضوع نگرش‌های اسلامی به علم می‌باشد که آرایش را در کتب و مقالات مختلف و از جمله مجموعه سخنرانی‌هایی را با عنوان «معرفت و امر قدسی» در کرسی گفتارهای گیفورد ارائه کرد.
نصر به دلیل عمق مطالعات علم شناسی، فلسفی، اسلامی و دین‌شناسی تطبیقی، پیوند با جریان فکری «حکمت خالده» و شخصیت برجسته آن فریتهوف شوان، تالیف کتب فراوان درباره اسلام در دنیای کنونی به زبان انگلیسی تبدیل به جهانی‌ترین اندیشمند مسلمان دنیای معاصر شده‌است. آثار این اندیشمند به زبان‌های مختلفی از جمله انگلیسی، عربی، فرانسه، ترکی، اندونزیایی، مالزیایی، هلندی، ایتالیایی، ژاپنی، آلبانیایی، صربی-کرواتی، اردو، بنگالی، پرتقالی و اسپانیایی ترجمه شده‌است.
پس از چندین سال تدریس در دانشگاه های مختلف در آمریکا، بالاخره  پیشنهاد کرسی دائم استادی در دانشگاه جرج واشینگتن به وی داده شد که او هم پذیرفت و تا به امروز در همانجاست.
نصر متهم شده است که پس از انقلاب اسلامی ایران ارتباط خود را با خاندان پهلوی حفظ کرده است؛ به عنوان نمونه، پس از سقوط سلطنت، به دستور محمدرضا پهلوی، مأمور ترجمۀ انگلیسی کتاب «پاسخ به تاریخ» بوده است. همچنین گفته شده است آخرین شاه پهلوی، او را برای عضویت در «شورای مبارزه با جمهوری اسلامی» برگزید. نصر همچنین متهم است از ابتدای دهۀ شصت تاکنون از اعضاء بلندپایۀ «بنیاد اشرف پهلوی» در واشنگتن دی.سی و از تئوریسین‌های «کلوب روتاری رنچو پارک» در لس‌آنجلس است.

آثار مهم دکتر نصر عبارتند از:
- جوان مسلمان و دنیای متجدد
- معرفت و امر قدسی
- اسلام و تنگناهای انسان متجدد
- تاریخ فلسفه اسلامی (با همکاری هانری کربن)
- سه حکیم مسلمان (ابن سینا، ابن عربی و سهروردی).
- آموزه‌های صوفیان از دیروز تا امروز
- قلب اسلام (پس از حادثه ۱۱ سپتامبر نوشته شد)
- کتابشناسی بیرونی
- آرمانها و واقعیات اسلامی
- هنر اسلامی و معنویت
- جلال الدین رومی، شاعر و حکیم والامقام ایرانی
- مقدمه‌ای بر اصول جهان شناسی اسلامی
- نیاز به علم مقدس.
- محمد، مرد خدا
- مکه مکرمه و مدینه منوره
- دین و نظام طبیعت
- هنر مقدس در فرهنگ ایرانی
- سنت عقلانی اسلامی در ایران
- معرفت و معنویت
معرفت جاودان

آثار منتشرشده درباره‌ی سید حسین نصر  نیز بدین شرح است:
   - فلسفه سید حسین نصر، از مجموعه کتابخانه فیلسوفان زنده جهان.
   - نصر، سنت، تجدد: بررسی زندگی و افکار سیدحسین نصر، به کوشش عبدالله محمدی، تهران، انتشارات کانون اندیشه جوان، ۱۳۹۱.
 -  رجال الغیب، تأملی در آرای سیدحسین نصر، نوشته ویلیام چیتیک، همراه با پاسخ نصر، ترجمه سیدامیرحسین اصغری، تهران، انتشارات مسافر، ۱۳۹۱.
   - آسیب‌شناسی تمدن اسلامی مبتنی بر اندیشه‌های سیدحسین نصر، نوشته علی‌رضا عالمی، قم، انتشارات مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)، ۱۳۸۹.
  -  سنجش سنت: ارزیابی مکتب سنت‌گرایی بر پایه اندیشه سیدحسین نصر، نوشته منصور مهدوی، قم، انتشارات اشراق حکمت، ۱۳۹۱.
 -  س‍ی‍د ح‍س‍ی‍ن ن‍ص‍ر، دل‍ب‍اخ‍ت‍ه م‍ع‍ن‍وی‍ت، نوشته م‍ن‍وچ‍ه‍ر دی‍ن‌پ‍رس‍ت، تهران، انتشارات کویر، ۱۳۸۳.
 -  سنّت، غرب، غربت: نقد و نقبی بر کتاب «در جستجوی امر قدسی»، نوشته حسین حسینی، کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی (کرمان)، مرکز انتشارات علمی، ۱۳۹۰.
-   پلورالیسم دینی: راه‌ه‍ای آس‍م‍ان (ک‍ث‍رت ادی‍ان از ن‍گ‍اه ج‍ان ه‍ی‍ک و س‍ی‍دح‍س‍ی‍ن ن‍ص‍ر)، ن‍وش‍ت‍ه ع‍دن‍ان اص‍لان، ت‍رج‍م‍ه ان‍ش‍اءال‍ل‍ه رح‍م‍ت‍ی. ت‍ه‍ران:، انتشارات ن‍ق‍ش ج‍ه‍ان، ۱۳۸۵.
-   در جستجوی اسلام پیرو (درباره‌ی کتاب «در جستجوی امر قدسی)، نوشته مسعود رضایی، تهران، انتشارات خانه کتاب: دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران، ۱۳۹۱.
 -  دولتمرد چهارم: زیست‌نامه و اندیشه سیاسی سیدحسین نصر، منصور مهدوی، قم، انتشارات اشراق حکمت، ۱۳۹۲.
 -  در جستجوی امر قدسی: گفتگوی رامین جهانبگلو با سیدحسین نصر، مترجم مصطفی شهرآیینی، نشر نی، ۱۳۸۵
-   مریمیه؛ از فریتیوف شوان تا سید حسین نصر، نوشته عبدالله شهبازی، همراه با بازخوردهای نشر الکترونیکی، انتشارات تیسا، ۱۳۹۳

منابع : 
-    مرکز دائرالمعارف بزرگ اسلامی
-    ویکی شیعه
-    همشهری