جابر نخستین سالهای زندگی خود را در طوس گذراند و سپس او را به بلاد عرب فرستادند. پس از آن به کوفه آمد و بیشتر عمر خود را در این شهر گذراند؛ سپس به بغداد رفت و در آنجا عنوان کیمیاگر دربار هارون الرشید را داشت و با خاندان برامکه وزرای صاحب قدرت و پرنفوذ عباسیان، ارتباط زیادی داشت ولی پس از آنکه برامکه مورد خشم قرار گرفتند، جابر نیز از نظر دربار افتاد. وی صوفی مسلک و شیعی بود و با حلقه درس امام جعفر صادق (ع) پیوستگی نزدیک داشت. 
تالیفاتی که به جابر نسبت داده اند تا ۳ هزار اثر می‌رسد که بیشتر آنها به صورت رساله های کوچک است و صحت انتساب این آثار به جابر مورد شک است و می‌توان گفت تردیدی نیست که بسیاری از آثار مجموعه جابری از ملحقات اسماعیلیان است و در واقع از آنجا که جابر عنوان تاریخی و نمونه بودن عقلی پیدا کرده بود، بسیاری کتاب‌ها پس از وی نوشتند و به او نسبت دادند.
مهمترین تالیفات جابر مجموعه صد و دوازده کتاب است که بعضی از آنان را به برمکیان اهدا کرده بود. دیگر هفت کتاب است که قسمت عمده آن به لاتینی ترجمه شده و کتاب الموازین که در آن نظریه میزان آمده است که مبنای همه کیمیای جابری است. 
برخی از کتاب‌ هایی که جابر در زمینه شیمی نوشته عبارتند از : الزیبق ، کتاب نارالحجر ، خواص اکسیرالذهب ، الخواص ، الریاض و .... 
جابر نخستین کسی است که اسید سولفوریک یا گوگرد را از تکلیس زاج سبز و حل گازهای حاصل در آب بدست آورد و آن را زینت الزاح نامید. همچنین وی اسید نیتریک یا جوهر شوره را نیز نخستین بار از تقطیر آمیزه‌ای از زاج سبز ، نیترات پتاسیم و زاج سفید بدست آورد. روش‌های جلوگیری از زنگ زدن آهن، رنگرزی، خالص سازی طلا، نم پذیر کردن پارچه‌ها، روش‌های مختلف برای استخراج طلا، تجزیه مواد شیمیایی و حکاکی کردن بر روی طلا گوشه‌ای از دستاوردهایی است که به جابر بن حیان نسبت داده شده است.
جابر تنها در کیمیا که خود بزرگترین استاد آن علم در دوران اسلامی بود، تالیف نداشته است، بلکه در فلسفه، منطق، طب، علوم غریبه، فیزیک و مکانیک و تقریبا همه میدان‌های دیگر معرفت نیز آثاری دارد. او «فلسفه طبیعی» خاص و روش مخصوصی برای تحقیق درعلوم گوناگون داشته است که در همه مولفان کیمیایی و هرمسی پس از وی، و نیز در اسماعیلیون و بعضی از مکاتب شیعی دوازده امامی موثر افتاده است.
برگرفته از مضامین کتاب علم و تمدن در اسلام